PARAMASASTRA

2). Pamilahe Tembung

Jinise tembung jawa ana 2, yaiku:

1.      Tembung Lingga, yaiku tembung sing durung owah saka asale

Tuladha :

-          Bak, tas, wit, lsp ( 1. Wanda; tembung wood )

-          Pasar, jamu, malyu, tahu, lsp ( 2. Wanda )

-          Parikan, gapura, dhagelan, lsp ( 3. Wanda )

2.      Tembung Andhahan ( kata jadian)

Yaiku tembung sing wis owah saka asale

Contone :

-          Nyapu

-          Pitutur

-          Dalane

-          Jupukna

Tembung Andhahan:

-          Tembung Lingga oleh : ater-ater ( awalan )

-          Tembung Lingga oleh : panambang ( akhiran )

-          Tembung Lingga oleh : seselan ( sisipan )

-          Tembung Rangkep : ( kata ulang )

-          Tembung camboran : ( kata majemik )

1.      Ater-ater

·         Ater-ater : a (ma)

a + kudhung = akudhung

a + tembnag = anembang

a + karya = akarya = makarya

·         Ater-ater : ka

ka + tendhang = katendhang

ka + silih = kasilih

ka + tabrak = katabrak

·         Ater-ater : dak, ko, di

dak + tuku = daktuku

ko + tuku = kotuku

di + tuku = dituku

dak + silih = daksilih

ko + silih = kosilih

 di + silih = disilih

·         Ater-ater : n, ny, ng, m

n + tabuh = nabuh

ny + sapu = nyapu

ng + ombe = ngombe

m + pundhut = mundhut

·         Ater-ater : sa, pa, pi, pra, pari, tar

sa + dina = sadina

pa + mudha = pamudha

pi + tutur = pitutur

pra + tama = pratama

pari + wara = pariwara

tar + kadhang = tarkadhang

·         Ater-ater : kuma, kami, kapi

kuma + wani = kumawi

kami + gila (n)= kamigilan

kapi + tuna (n ) = kapitunan

2.      Panambang

·         Panambang : ku, mu, e

Sepatu + ku = sepatuku

Sapatu + mu = sepatumu

Sepatu + e = sepatune

Radhio + e = radhione ( dudu radhioe )

Sega + e = segane ( dudu segae )

·         Panambang : an

Pangan + an = panganan

Turu + an  = turon ( dudu turuan )

Lali + an = lalen ( dudu lalian )

Paro + an = paro ( dudu paroan )

Gawa + an =gawan ( dudu gawaan )

·         Panambang : i

Suwek + i = suweki

Ombe + i = ombeni ( dudu ombei )

Tuku + i = tukoni ( dudu tukui )

Gawa + i = gawani ( dudu gawai )

·         Panamban : a, na, ana, en

Jupuk + a = jupuka

Jupuk + na = jupukna

Jupuk + ana = jupukana

Jupuk + en = jupuken

Sapu + a = (ny) sapu + a = nyapu

Sapu + na = sapokna ( dudu sapuna )

Sapu + ana = saponana ( dudu sapuana )

Sapu + en = sapunen ( dudu sapuen )

·         Panamban : ake

Tulis + ake = tulisake

Tuku + ake = tukukake ( dudu tukuake )

Tali + ake = talekake ( dudu taliake )

Gawa + ake = gawakake ( dudu gawaake )

Ombe + ake = ombekake ( dudu ombea )

Kanggo + ake = kanggokake ( dudu anggoake )

·         Panambang : ne, ing

Laku + ne = lakune

Bapak + ne = bapake = bapakne

Abang + ing = abanging

Jero + ing  = jeroning

Wujud + ing = wujuding

3.      Seselan

·          Sesela : in

Sigar + in  =  s + in + igar = sinigar

Tugel + in = t + in + ugel = tinugel

Tuku + in = t + in + uku = tinuku

Tubruk + in = t + in + ubruk = tinubruk

·          Seselan : um

Teka + um = t + um + eka = tumeka

Tindak + um = t + um + indak = tumindak

Sebar + um = s + um + ebar = sumebar

·         Seselan : l, r

Tudhung + l = t + l + udhung = tludhung

Siwer + l = s + l + iwer = sliwer

Centhel + r = c + r + enthel = crenthel

 Kelip + r = k + r + elip = krelip

4.      Tembung Rangkep

1.      Tembung rangkep dwilingga

·         Tembung dwilingga padha swara :

- mlaku-mlaku

- putih-putih

- buku-buku

-bocah-bocah

- bapak-bapak

- adik-adik

·          Tembung dwilingga salin swara :

- bola-bali

- gonta-ganti

- untag-unteg

- thingak-thinguk

- wira-wiri

- molak-malik

·         Tembung dwilingga semu :

- andheng-andheng

- ondhe-ondhe

- athi-athi

- undur-undur

·         Tembung rangkep dwipurwa :

- laku – lelaku

- tuku – tetuku

- mala – memala

- guyu – geguyu

·         Tembung rangkep dwiwasana :

- nyuwek –nyenyuwek

- busik – besisik

- cuwo – cuwowo

- bunyik - benyinyik

Sumber : Pepak Basa Jawa Enggal.Satriyo, S.Pd.Surakarta.Prima Karya